Terapia schematów dzieci i młodzieży

Terapia Schematów dla osób dorosłych z roku na rok zyskuje na popularności. A co z dziećmi i ich rodzicami, którzy borykają się z nawracającymi problemami w relacjach?

Tu znajdziecie informację dotyczące rozwijające się dopiero w Polsce Terapii Schematów Dzieci i Młodzieży oraz pomocy jaką ten rodzaj terapii oferuje także rodzicom.

Autorki tekstu:

Joanna Giereło / Izabela Gołębiewska

Opisane niżej sytuacje zdarzają się regularnie…

10 letni Marcin wpada w płacz, z powodu przegranej jego ulubionej drużyny piłkarskiej. Mama chłopca jest zaskoczona skalą emocji syna, nie rozumie jak można przejmować się „takimi głupotami”. Próbuje go uspokoić mówiąc “Marcinku nie płacz, przecież nic się nie stało”, “to tylko mecz”. Ponieważ ta reakcja mamy nie pomaga, kobieta wpada w złość z poczucia bezradności i rzuca: “Jeśli tak przeżywasz mecze to chyba lepiej żebyś w ogóle ich nie oglądał”. Dziecko pozostaje z poczuciem niezrozumienia, osamotnienia, a na dodatek zostaje ukarane z powodu emocji które przeżywa. Matka z poczuciem winy, niekompetencji wychowawczych i złości na siebie i dziecko. Matka chłopca czyta poradniki. Teoretycznie wie jak powinna zareagować a jednak nigdy się to nie udaje. Podobne sytuacje dzieją się cyklicznie – kiedy dziecko przeżywa emocje.

Zuzia lat 11. Podczas spotkania nie wiele mówi. Jest smutna, płacze. Rodzice są bardzo zaniepokojeni o przyszłość córki. Pada dużo słów „powinna”, „musi”, „trzeba”. Trudno im wymienić dobre cechy córki. Nie ukrywają rozczarowania wynikami szkolnym. Zuzia gra też na pianinie. Rodzice próbowali zachęcić córkę do ćwiczeń. Rok temu umówili się, że dostanie 50 zł jak dobrze zagra utwór którego się uczy. Zuzia na nie jeszcze „nie zapracowała”.

Kiedy nic nie działa i wpadamy w błędne koło…

Rodzice poszukujący pomocy psychologicznej dla dziecka i siebie mają dość szeroką ofertę treningów rodzicielskich podnoszących umiejętności wychowawcze, możliwość odbycia pojedynczych konsultacji czy dłuższej terapii. Bogata jest również oferta wydawnicza z przeróżnymi poradnikami.

Dla części rodziców te oddziaływania pomogą, duża część zostaje jednak z problemem. Część dzieci mimo podjętej terapii – nawet najlepiej przeprowadzonej – nie potrafi skorzystać z oferowanej przez terapeutę pomocy. Nie korzysta z wprowadzanych technik, nie nawiązuje relacji z terapeutą, nie podejmuje współpracy… Bywa też i tak, że rodzice mimo psychoedukacji, rozmów, nie potrafią zmienić wzorców swoich zachowań. Trudne sytuacje się powtarzają, trudności w relacjach pogłębiają, nie zachodzi zmiana której wszyscy potrzebują.

Być może jest to moment, by spróbować terapii schematów dzieci i młodzieży – metody psychoterapii, dotychczas dostępnej tylko dla pacjentów dorosłych, a już zaadaptowanej dla młodszego pacjenta.

Czym jest terapia schematów?

Terapia schematów dzieci i młodzieży – zaadaptowana przez niemieckiego psychoterapeutę Christofa Loosa – podobnie jak terapia schematów osób dorosłych w centrum stawia podstawowe potrzeby emocjonalne– uniwersalne dla każdego człowieka.

Do podstawowych potrzeb emocjonalnych należą:

1. Więź / miłość przynależność do wspierającej wspólnoty
2. Autonomia
3. Poczucie własnej wartości
4. Zabawa, przyjemność, radość
5. Struktura i przewidywalność (w tym realistyczne granice).

John i Karen Louis, terapeuci schematów i autorzy poradnika “Potrzeby emocjonalne dziecka. Praktyczny poradnik dla rodziców i specjalistów” (GWP), uważają, że nauczenie się dbania o potrzeby własnego dziecka nie jest dobrowolną opcją wychowawczą ale niezbędnym elementem budowania zasobów dziecka na przyszłość. Bez tego, nasze dzieci nie wyrosną na szczęśliwych i zdrowych dorosłych. Autorzy książki porównują wzrost człowieka do wzrostu i rozwoju roślinki. która aby wyrosnąć na okazałe drzewo potrzebuje regularnie dostarczanej wody, słońca, powietrza i składników mineralnych. I tak samo jak u roślinki można dostrzec brak jednego z nich np. po więdnących listkach, tak u dziecka dostrzeżemy deficyt zaspokajania podstawowych potrzeb. Jak? A no właśnie zamanifestuje się to w schematach –  stałych motywach przewodnich życia.

Jeffrey Young – twórca teorii schematów, zdefiniował schemat jako powstały w dzieciństwie, w efekcie powtarzających się negatywnych doświadczeń i rozwinięty na przestrzeni życia zbitek wspomnień, treści poznawczych, emocji i reakcji z ciała, który aktywują codzienne wydarzenia. Wyodrębnił 18 dysfunkcyjnych schematów, które można rozpoznać u dziecka, nawet  wieku przedszkolnym. np. Opisany  wcześniej 10 letni Marcin ma najprawdopodobniej rozwinięty schemat emocjonalnej deprywacji a Zuzia nadmiernie wysokich standardów i prawdopodobnie porażki i ogromnej wadliwości. Te schematy, jeśli nie zostaną przepracowane będą aktywowały się w przyszłości w określonych sytuacjach (np. u Zuzi w sytuacji stających przed nią wyzwań szkolnych i zawodowych, a u Marcina np. w trudnościach wyrażania emocji, czy stworzenia bliskiej emocjonalnie relacji). Ich doświadczenia przełożą się z kolei na ich relacje z ich dziećmi – gdyż jak pokazują doświadczenia klinicystów i badania, schematy mają charakter transgeneracyjny – tzn będą „dziedziczone z pokolenia na pokolenie”. Bo jeśli sami nie doświadczyliśmy czegoś od rodziców albo innej bliskiej osoby, po prostu nie będziemy w stanie tego przekazać dziecku.

Na czym polega terapia?

Terapia schematów to rozłożony na ok 50 sesji proces angażujący zarówno rodziców jak i dzieci. Loose zastanawia się, „dlaczego dziecko miałoby samo walczyć ze schematami, skoro te mają źródło w schematach jego rodziny, podobnie jak charakterystyczne dla niego wzorce zachowań i postępowania” (Loose, Graff, Zarbock, 2017).

Dlatego w ramach poradnictwa wychowawczego rodzice otrzymują terapeutyczny coaching schematów, czyli wiedzę na temat schematów, podstawowych potrzeb i tego w jaki sposób je zaspokajać, uczą się samodzielnie pokonywać problemy i radzić sobie z objawami dziecka. Na szczególne uznanie zasługuje nowe podejście w pracy z rodzicami, polegające na zajmowaniu się zaniedbanymi potrzebami rodziców w ich przeszłości, co często wiąże się z problemowymi sytuacjami w relacji z dzieckiem.

Dzieci i młodzież, natomiast za pomocą technik znanych z play therapy uczą się za pomocą pacynek, kukiełek, figurek, czy rysunków rozumieć swój świat wewnętrzny, uczucia, zachowania, szczególnie te, które sprawiają im trudności lub wpędzają w kłopoty. Terapeuta wzmacnia szczególnie tzw. „sprytną i mądrą część dziecka”, która ma mu pomóc w problemowych sytuacjach zarówno w relacji z rodzicami, nauczycielami jak i rówieśnikami. Ta Mądra i Sprytna część stanie się bazą do budowania wewnętrznego głosu tzw. Zdrowego Dorosłego – który jest celem pracy terapeutów w TS dorosłych.

Kiedy wybrać terapię schematów?

Terapia ta szczególnie będzie wskazana dla dzieci i młodzieży:

• z niską samokontrolą
• z małymi zasobami,
• z trudnością do refleksji,
• którym trudno określić cele i dążenia,
• u których stale utrzymują się trudne zachowania i objawy mimo podejmowanych interwencji
• u których słyszymy brak nadziei na zmianę / poprawę,
• które myślą lub mówią że „taka/taki jestem” ( czyli dla dzieci które identyfikują problem jako integralną część siebie, „jestem beznadziejny”, „jestem słaby”, „jestem agresywny”, „niegrzeczny”)

Co zyskają rodzice?

Rolą terapeuty jest nauczenie rodziców / głównych opiekunów rozpoznawać i odpowiadać na kluczowe potrzeby dziecka w wystarczający sposób (czyli taki, aby nie tworzył się schemat).

Rodzice uczą się tworzyć środowisko domowe, w którym dziecko / młoda osoba:

• Czuje się bezpiecznie
• Czuje się zrozumiane i kochane
• Rozwija samodzielność i poczucie autonomii (adekwatne do wieku)
• Wychowuje się w realistycznych granicach
• Wierzy w siebie i lubi siebie

Dla jakich dzieci i rodziców dedykowana jest terapia?

Terapia schematów dzieci i młodzieży dedykowana jest już od wieku niemowlęcego aż do młodych dorosłych. Poziom angażowania  rodziców w terapię jest oczywiście uzależniony od wieku dziecka – im starsze, tym obecność rodzica w terapii jest mniejsza.

Co zyskają dzieci?

• poprawa umiejętności regulacji emocji
• podwyższenie samooceny
• poprawa w bliskich i dalszych relacjach
• umiejętność rozumienia stanów emocjonalnych i komunikowania ich w adekwatny sposób
• zmniejszenie ryzyka rozwinięcia dysfunkcyjnych schematów w przyszłości
• zmniejszenie ryzyka wystąpienia utrwalonych zaburzeń emocjonalnych

Prawdziwe imiona dzieci, ich wiek i opisane sytuacje zostały zmodyfikowane na potrzeby artykułu.

Loose, Ch., Graaf, P., Zarbock, G. (2017). Terapia schematów dzieci i młodzieży. Gdańsk: GWP.